МУШКИЛИ ОБ ВА ЗАРУРАТИ ҲАМКОРӢ

Истиқлолияти давлатии Тоҷикистон ва бо ибтикори Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ- Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон роҳандозӣ шудани сиёсати дарҳои боз имконоти фаровонеро ҷиҳати рушди кишвар фароҳам овард. Дар сиёсати дохилӣ, махсусан дар соҳаҳои иқтисодиёт ва иҷтимоъ дигаргуниҳои куллӣ ба вуҷуд омаданд: бо истифода аз имконоти дохилӣ соҳаи кишоварзӣ рӯ ба содирот овард, замин соҳиби аслии хешро дарёфт, таъсиси корхонаҳои муштарак дар соҳаи саноат ва коркард гардиши муътадили пулию молиро таъмин кард, ободкориҳо авҷ гирифтанд, илму маорифу ҳунар сол аз сол бештар маблағгузорӣ шуданд. Дар сиёсати хориҷӣ низ Тоҷикистон равобити хешро бо ҳама мамолике густарда сохт, ки манфиатҳои миллии кишварро аз назари эътибор дур намекарданд. Бар илова, тӯли ду даҳсола Тоҷикистон вобаста ба ҳалли баъзе мушкилоти байналмилалӣ, махсусан дар ҳалли мушкилоти об ва ҳамкории давлатҳо дар ин соҳа ҳамчун давлати ташаббускор вирди забони ҷаҳониён гардид.

Дар Паёми навбатии Пешвои миллат қайд гардид, ки «тибқи арзёбиҳои байналмилалӣ, Тоҷикистон тайи ду даҳсолаи гузашта ташаббускори ҷаҳонии ҳалли масоили глобалӣ дар соҳаи об эътироф гардид. Мо татбиқи пайгиронаи дипломатияи ҳамкорӣ дар соҳаи обро василаи воқеии ҳалли мушкилот дар ин самт медонем ва дар даҳсолаи оянда низ иҷрои ин нақши пешбарро идома хоҳем дод. Соли 2018 дар айёми таҷлили ҷашни Наврӯзи байналмилалӣ ва Рӯзи ҷаҳонии об – 22 март раванди татбиқи ташаббуси нави глобалии мо – Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор: 2018-2028» расман оғоз мегардад». Ҳамин тавр, Пешвои миллат расман зимни ироаи Паём, ки муҳимтарин санади ҳуқуқию сиёсӣ ба шумор меравад, эълом доштанд, ки ташаббуси навбатии Тоҷикистон дар мавриди ба роҳ мондани ҳамкориҳо дар соҳаи мушкилоти об барои як давраи даҳсола расман ибтидо мегирад. Дар идомаи суханронӣ се далели дигари дорои аҳамияти байналмиллалӣ барои Тоҷикистон таъкид шуд: «Мулоқоти сарони давлатҳо ва ҳукуматҳои кишварҳои аъзои ИДМ соли оянда дар Тоҷикистон аз муҳимтарин чорабиниҳои раёсати мо арзёбӣ мегардад. Дар мамлакати мо, ҳамчунин, Конфронси байналмилалии сатҳи баланд оид ба татбиқи Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои рушди устувор: 2018-2028» ва ҷаласаи сарони ҳукуматҳои кишварҳои аъзои Созмони Ҳамкории Шанхай баргузор мегарданд, ки мақоми муҳим хоҳанд дошт». Баргузории ин се чорабинӣ дар Тоҷикистон гувоҳи он аст, ки кишвари мо на фақат ба раванди ҳамкориҳои кишварҳо дар минтақа, балки дар сатҳи умумибашарӣ низ таъсиргузор хоҳад шуд. Табиист, ки мо аз натиҷаи ин тадбирҳо вуруди бештари сармоя, вусъати ҳамкориҳоро дар соҳаҳои иқтисод ба нафъи некуаҳволии сокинони мамлакат интизор хоҳем буд.

Дар масъалаи ҳалли мушкилоти об Ҷумҳурии Тоҷикистон, бешубҳа, ба мақоми давлати аввал дар ҷаҳон эътироф шудааст. Ибтикороти пайиҳами Сарвари давлати тоҷикон оид ба масоили об ва танзими захираҳои он аз ҷониби кулли давлатҳо дастгирӣ ёфтанд, зеро бо назардошти таҳқиқоти олимони зистшинос роҷеъ ба пешомади мушкилот дар ин соҳа танзими масоили об дар сайёра ба мушкили асосӣ табдил хоҳад ёфт. Ин мушкилро бисёре аз давлатҳои ҷаҳон аз ҳозир эҳсос мекунанд ва аз ин рӯ, ба ҳунари ояндабинии Сарвари Тоҷикистон арҷ мегузоранд. Иқдоми навбатӣ аз он гувоҳӣ медиҳад, ки Тоҷикистон дар баробари ҳалли масоили сиёсати дохилии кишвар ва минтақа инчунин дар миқёси ҷаҳонӣ низ ба ҳалли мушкилоти мардумони аксар мамолики дунё дар масъалаи дастрасӣ ба захираҳои об бо назардошти алоқамандии захираҳои об, озуқаворӣ, энергетика ва муҳити зист дар партави Ҳадафҳои рушди устувор расидагӣ мекунад. Аз ҷониби 177 давлати ҷаҳон истиқбол ёфтани ташаббуси Сарвари Тоҷикистон низ шаҳодати дар арсаи ҷаҳонӣ нуфузи баланд доштани Тоҷикистон мебошад. Пешвои миллат қабл аз ин бори аввал оид ба ин ташаббус дар Форуми 7-уми ҷаҳонии об, ки моҳи апрели соли 2015 дар Ҷумҳурии Корея доир гардида буд, иттилоъ дода, таъкид намуда буданд, ки «таҳдидҳои ҷаҳони муосир, бо шумули буҳрони молию иқтисодӣ, афзоиши аҳолӣ, тағйирёбии иқлим, афзоиши басомади ҳодисаҳои ниҳоии обу ҳаво, норасоии об ва дар натиҷа боло рафтани сатҳи камбизоатӣ, афзоиши бемориҳои сирояткунанда, фавти модару кӯдак ҳанӯз сафарбар намудани талошҳои мо ва қабули чораҳои дахлдорро дар ин соҳа талаб мекунанд». Дар зимни гузориши ин масъалаҳо муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пешниҳод намуда буданд, ки баъди хотимаи ташаббуси пешинаи Тоҷикистон дар мавриди Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои ҳаёт – 2005-2015» ҷониби Тоҷикистон лоиҳаи нави Даҳсолаи амал «Об барои рушди устувор»-ро омода намудааст, ки ин тадбир на танҳо корҳои бозмондаи даҳсолаи пешинро ба итмом мерасонад, балки ба ҳамоҳангӣ ва пешбурди тамоми кӯшишҳо барои ҳалли масъалаҳо ва мушкилоти марбут ба манбаъҳои об мусоидат менамояд.

Қаблан низ мо шоҳиди он будем, ки маҳз бо ибтикори муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон соли 2013 ҳамчун Соли байналмилалии ҳамкории об, инчунин, Соли байналмилалии беҳдошт низ аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ ҷонибдорӣ ва дар амал татбиқ гардида буд. Дар ин давра ду чорабинии хеле пурмасъулияти ҷаҳонӣ дар кишвари мо амалӣ гардиданд, ки яке аз онҳо – Конфронси байналмилалии сатҳи баланд оид ба ҳамкорӣ дар соҳаи об (августи соли 2013) ва дуюмӣ – Конфронси байналмилалии сатҳи баланд оид ба натиҷаҳои татбиқи Даҳсолаи байналмилалии амал «Об барои ҳаёт» моҳи июни соли 2015 ба шумор мераванд. Воқеан, чун амиқтар назар афканем, мушкилоти аз ҳама шадиде, ки дар ҳоли ҳозир ҷомеаи ҷаҳониро нигарон намудааст, норасоии об ва дар баъзе манотиқи ҷаҳон умуман ба оби тозаи ошомиданӣ дастрасӣ надоштани мардум мебошад. Тоҷикистон яке аз кишварҳои дорои захираҳои фаровони об буда, аз ин ҷиҳат саҳмаш дар таҳким ва танзими захираҳои об низ назаррас аст. Суоле дар зеҳн ҷо мегирад, ки оё бо эҳсоси камбуди об ва то кунун ҳал нагардидани масъалаи танзими захираҳои об магар роҳбаре аз миёни дигар мамолики пешрафта набуд, ки ин масъалаҳоро бардорад ва таваҷҷуҳи ҷомеаи ҷаҳониро ба онҳо равона намояд? Бо таассуф метавон гуфт, ки ҳоло дар ҷомеаи ҷаҳонӣ нисбат ба масоили экологиву ҳамгироии иқтисодӣ масъалаҳое мавриди баррасии абарқудратҳо қарор мегиранд, ки ба манфиатҳои миллии онҳо ва сиёсати геополитикиашон созгор ҳастанд. Аз ин нуқтаи назар ва ба қавле дигар, давлатҳои пешрафта он масъалаҳоеро мехоҳанд баррасӣ намоянд, ки нафъи кунунии онҳо ва устувор шудани мавқеи онҳоро дар ҷаҳони имрӯза мадди назар доранд. Аз ин мавқеъ, ибтикороти роҳбари Тоҷикистон хусусият ва аҳамияти гуманистона доранд. Ин хислати инсондӯстонаи Сарвари давлати мо, албатта, аз фарҳанги волои аҷдодӣ, аз маданияти инсонпарваронаи бузургони адабиёту дин ва маънавиёти оламшумули тоҷикон сарчашма мегирад. Шеъри машҳури Шайх Муслиҳиддин Саъдии Шерозӣ ишора ба ин таъкиди мо мекунад:

Бани Одам аъзои як пайкаранд,

Ки дар офариниш зи як гавҳаранд.

Чу узве ба дард оварад рӯзгор,

Дигар узвҳоро намонад қарор.

Ту к-аз меҳнати дигарон беғамӣ,

Нашояд, ки номат ниҳанд одамӣ…

Ҳамин ҷиҳати инсондӯстӣ ва ҷаҳонпарварии Эмомалӣ Раҳмон аст, ки ӯ дар ҷаҳони имрӯза ҳамчун шахсияти дар хеш фарогири мушкилоти халқҳои дигар ва ташаббускори ҳалли бисёр муаммоҳои зиндагии башарӣ шинохта шудааст ва эҳтироми самимона миёни роҳбарони дигар давлатҳои ҷаҳон дорад. Дар баробари хӯрдани ғами миллат ва давлати хеш ба ояндаи мардумони олам низ таваҷҷуҳи вижа дорад, зеро ҳамчун роҳбари рӯ ба сарнавишти минбаъдаи олам медонад, ки ҷаҳони имрӯза арсаи ҳамкориву ҳамгироист ва ҳеҷ кишваре дар алоҳидагӣ наметавонад тараққиёти хуб ва бехатарии мудаввом дошта бошад. Аз ин рӯ, мушкилотеро, ки дар оянда эҳтимол аст домангири Осиёи Марказӣ ва умуман ҷаҳони муосир гарданд, пешбинӣ намуда, барояшон роҳи ҳалли муносиб ба миён мегузорад. Бояд дар ин замина қайд намуд, ки ташаббусҳои Сарвари давлати Тоҷикистон хеле фарогиру доманадор ва пураҳамият дар сатҳи минтақа ва ҷаҳон мебошанд. Масалан, Эмомалӣ Раҳмон дар Форуми 3-юми ҷаҳонӣ доир ба иқлим дар Женева(соли 2009), сипас ҳамон сол дар Конфронси 15-уми СММ оид ба тағйироти иқлим дар Дания пешниҳод намуданд, ки Фонди байналмилалии ҳифзи пиряхҳо таъсис дода шавад. Дар ҳудуди Тоҷикистон нобуд шудани 1000 пирях дар давоми 30 соли охир далели он аст, ки минтақаи Осиёи Марказиро дар даҳсолаҳои оянда мушкилоти шадиди экологӣ домангир мешавад. Ин дар ҳолест, ки минтақаи Осиёи Марказӣ бо камбуди оби ошомиданӣ дучор аст. Муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо назардошти вазъи кунунии таъмини минтақа бо об ақидаи интиқоли обро аз кӯли Сарез ба эҳтиёҷмандони давлатҳои поёноб пешниҳод намуда буданд. Зеро Тоҷикистон аз лиҳози захираҳои об дар миқёси Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил баъди Россия дар ҷойи дуюм ва дар ҷаҳон баъди Чин, Россия, ИМА, Бразилия, Зоир, Ҳиндустон ва Канада дар ҷойи ҳаштум меистад, ки ин барои Тоҷикистон захираи бисёр бузург аст. Ин ва дигар пешниҳодоти Сарвари давлати Тоҷикистон ҳамкорӣ, ҳамдигарфаҳмӣ ва манфиатҳои ҳама кишварҳоро дар бар мегиранд, яъне барои ободии умум ва беҳбудии ҳама халқҳо ва кишварҳо нигаронида шудаанд. Рафтору гуфтор ва андешаҳои муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз ин ва дигар пешниҳодот сари вақт ва хеле одилона ҳал кардани проблемаҳоест, ки солҳои сол дар даврони шӯравӣ ҳал намешуданд ва касеро ҷиддан парвои ин масъала ҳам набуд, ҳарчанд кӯшишҳо дар сатҳи давлатҳои алоҳида, на дар сарҷамъӣ зоҳир мегардиданд.

Дар маънавиёту ахлоқ ва фарҳанги мо таваҷҷуҳ ба об, ташнаеро об додан, сарзаминеро сероб гардонидан, биёбонеро ба гулистон табдил додан, хулоса, обу ободӣ ва некиву накӯкорӣ дар заминаи тараққиёт ва дастгирии ҳамдигарӣ аҳаммияти бузурги ахлоқиву тарбиявӣ дорад. Ҳамчунин дар радифи хоку оташу бод – об чорумин унсури муқаддаси ҳастии кайҳонист. Аз ин рӯ, тозаву пок нигоҳ доштани ин муъҷизаи ҳастӣ ва сарфакорона истифода намудани он аз ҳар як инсони бошараф ҳам аз нигоҳи маънавияти динӣ ва ҳам аз мавқеи қавонини давлати дунявӣ тақозо мешавад.

Ҳафиз РАҲМОН,устоди ДМТ

ОБ ВА ҶОМЕАИ БАШАРӢ

Ҷаҳони имрӯза дар баробари кашмакашию низоъҳои сиёсӣ ба хатарҳои эколигӣ низ дучор гаштааст. Мутаассифона, инсоният барои ҳалли мушкилоти худ торафт нотавону оҷизтар мегардад. Об яке аз захираҳои асосии ҳастӣ ва сарчашмаи ҳамаи намудҳои мавҷудоти зинда ба ҳисоб меравад. Масъалаи оби нӯшокӣ ва истифодаи самараноки он дар замони ҳозира проблемаи глобалӣ ба ҳисоб меравад. Зиёда аз 1 млрд. сокинони сайёра ҳамарӯза аз норасоии оби нӯшокӣ танқисӣ мекашанд. Норасоӣ ва истифодаи нодурусти он мушкилоти нав ба навро эҷод кардааст. Бо тағйирёбии иқлим ва обшавии пиряхҳои азими сайёра захираҳои оби рӯз то рӯз кам мегарданд. Аз рӯйи таҳлили коршиносон то соли 2025 агар проблемаи норасоии оби тоза ҳалли худро наёбад, наздикии 2 млрд сокинони сайёра ба шадидтарин мушкилот дучор гардида, қурбони норасоии оби ошомиданӣ мегарданд.

Рӯз то рӯз камшавии об ва бадшавии сифати он оқибатҳои фалокат эҷод мекунад. Аз тарафи дигар норасоии об ба риоя нагардидани гигиена оварда, сабабгори бемориҳои зиёди сироятӣ мегардад. Тақсимоти нобаробарии об дар минтақаҳои гуногуни ҷаҳон чандин маротиба сабаби асосии буҳронҳои иқтисодию иҷтимоӣ гашта, дар ояндаи наздик ин буҳронҳо метавонанд дучанд гардад. Имрӯз аз ҳар даҳ сокини сайёра чор нафар мунтазам аз беобӣ ё камбудии об азият мекашанд. Мувофиқи маълумоти Институти захираҳои ҷаҳонӣ оби тозае, ки қобили истеъмол аст, ҳамагӣ 1%-и тамоми захираҳои оби сайёраи моро ташкил медиҳад. Ҳоло аз норасоиии об дар Африқо 350 млн. ва дар Америкаи Лотинӣ зиёда аз 100 млн. нафар азоб мекашанд. Таҳлилҳои оморӣ собит менамоянд, ки ҳар сол талабот ба оби ошомиданӣ ба 64 млн. куб зиёд мегардад. Агар тайи солҳои 1950-2016 аҳолии замин се маротиба зиёд шуда бошад, пас, талабот ба оби ошомиданӣ 17 маротиба афзудааст. Дар соли 2025 қариб 50% ва дар соли 2050 наздики 75%-и аҳолии замин норасоии оби ошомиданиро ҳис мекунанд. Дар асрҳои миёна истеъмоли шабонарӯзии об аз тарафи инсон ҳамагӣ 12-18 литрро ташкил медод ва ҳоло сарфи об ба сари аҳолӣ дар давлатҳои мутараққӣ ба 300-400 литр расидааст. Як нуктаи дигареро бояд зикр кард, ки оби баҳру уқёнусҳо бо сабаби партовҳо торафт ифлостар мегардад. Ҳар сол ба баҳру уқёнусҳо зиёда аз 100 млн. куб партовҳо мепартоянд, ки ин ба заҳролудшавии об яке аз омилҳои асосӣ ба шумор меравад. Истифодаи оби нопок сарчашмаи аз 3/4 ҳиссаи бемориҳои сирояткунанда ва аз 1/3 фавти одамон дар саросари олам гардидааст. Дар қитъаи Африқо бештар аз 80%-и бемориҳо бо сабабҳои сифати пасти об, набудани шабакаҳои обрасон ва дар ҳолати бади санитарию гигиенӣ қарор доштани об вобаста мебошад. Чи бояд кад, ки талаботи мардум бо оби ошомиданӣ таъмин бошад? Ин масъалаҳое мебошанд, ки ҳалли он дар баробари терроризму экстремизм проблемаи аввалиндараҷа мебошад. Барои ҳалли ин масъала бояд ҳамаи давлатҳо дар ҳамбастагӣ амал намоянд. Дар ин ҷода набояд хизматҳои бузурги Сарвари давлатамонро фаромӯш кард. Хушбахтона, чанде аз қатъномаҳои Маҷмааи умумии Созмони Милали Муттаҳид оид ба масъалаи об аз рӯи пешниҳодҳои Тоҷикистон қабул шудаанд.

Хушбахтона, дар Тоҷикистони азизи мо обҳои шируну соф, шифобахшу табобатӣ хеле фаровон мебошанд. Вале ҷойи таассуф аст, ки дар ҷомеа афроде ба чашм мерасанд, ки нисбат ба ин унсури ҳаётан муҳим беаҳамиятӣ, исрофкорӣ ва ношукрӣ мекунанд. Ба ҷӯйбору дарёчаҳо ҳар гуна партовҳо мепартоянд. Ба қадри ин неъмати бебаҳо шахсе мерасад, ки хиради воло, дили соф ва маданияти баланди инсонӣ дошта бошад. Вазифаи мо, пеш аз ҳама, дар ин масъала аз он иборат аст, ки маърифати баланди экологӣ дошта бошему наврасонро дар рӯҳияи баланди экологӣ тарбия намоем.

Зикриёзода Дилшод, донишҷӯ